Ekslibris

     Czym jest ekslibris?

Nazwa pochodzi z języka łacińskiego: ex libris = z książek. To znak własnościowy książki, którym posługiwał się właściciel księgozbioru do personalnego oznaczania własności woluminu. Miejscem ekslibrisu w książce jest wewnętrzna, przednia strona okładki książki.

 Czy wiesz, że...

• geneza ekslibrisu wywodzi się od malowanego herbu na kartach ksiąg w dawnych wiekach;
• od XV wieku, zaczął on przybierać formę misternie skomponowanej ilustracji graficznej z wpisanym nazwiskiem właściciela;
• około 1450 roku powstał pierwszy znany "klasyczny" znak książkowy w formie naklejanej karteczki z odbitką drzeworytu;
• czasem przybierał również formę pieczątki odciśniętej na stronie tytułowej tomu;
• znaki książkowe zamawiali i do dzisiaj zamawiają nie tylko osoby prywatne, ale także instytucje;
• dawniej ekslibrisy, oprócz imienia i nazwiska właściciela oraz rysunku, miewały niekiedy – dewizy lub sentencje, a nawet wymowne przestrogi i zaklęcia skierowane przeciw nieukom i niszczycielom książek, przede wszystkim przeciw złodziejom książek, których wówczas nazywano „książkołapami”;
• obecnie ekslibris stał się małą formą grafiki, a jego pierwotna funkcja użytkowa zanika, ustępując miejsca funkcji estetyczno – artystycznej. Od XIX wieku ekslibris jest przedmiotem pasji kolekcjonerskiej.

                            Taki wczesny ekslibris znany jest z kolekcji rękopiśmiennych ksiąg,                                     których właścicielem był Johannes Knabensberg

Co zawiera ekslibris?

Mehoffer Józef, 

ekslibris Anieli Wrzeszczowej, 

  litografia, koniec XIX w.

 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA

• napis Ex libris (lub jego zamiennik: Z książek,             Z księgozbioru, Ex collectione, ExL., EL),
• nazwisko lub nazwę właściciela,
• graficzne przedstawienie osobowości właściciela lub specyfiki księgozbioru,
• nie rzadko również cechy identyfikujące artystę: jego sygnaturę autorską, datę roczną wykonania, technikę (sporadycznie), numer opus, podpis twórcy.

  Posługiwanie się ekslibrisem jest uważane za:

•  Wyraz dbałości i szacunku do książek,
•  Wysokie potrzeby kulturalne ich właścicieli,
•  Motywuje do dbałości i terminowego zwrotu,
•  Zabezpiecza przed kradzieżą,
•  Podnosi walory artystyczne i wartość kolekcjonerską egzemplarza.

Dlaczego ekslibris a nie exlibris?

Ekslibris. 

Taką (...) formą (...) traktowaną jako jeden wyraz, stało się łacińskie wyrażenie ex libris. Spółgłoskowy wygłos każe je Polakom uważać za formę rodzaju męskiego (ten) ekslibris - pisaną łącznie i przez "ks", bo w tworach przystosowanych do polskiej ortografii "x" nie istnieje (por. ekskomunika, ekstradycja, ekspedycja, eksplozja itp. - z łac. excommunicatio, ex traditio, expeditio, explosio). Piszemy więc ekslibris i mówimy o ekslibrisie w znaczeniu "ozdobna kartka z nazwiskiem lub godłem, właściciela księgozbioru, naklejana na jego książkach". Oryginalną pisownię rozłączną natomiast - ex libris zachowujemy przy sporządzaniu napisu na tejże ozdobnej kartce (np. Ex libris Jana Kowalskiego - "z książek Jana Kowalskiego"). Mówiąc jeszcze inaczej: na ekslibrisie piszemy ex libris. Albo napiszemy do kogoś: "Jaki mam ładny ekslibris! I jaki ładny napis ex libris na nim!*

* prof. Jan Miodek Fragment artykułu w czasopiśmie "Wokół ekslibrisu" nr 1 (3) grudzień 1995 r.